نگرانی غرب از عضویت کامل ایران در شانگهای

پایگاه رهنما:

پنجشنبه و جمعه 24 و 25 شهریور دو روز تاریخی برای کشورمان بود و سرانجام کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای که پیش از این عضویت ایران در این سازمان را پذیرفته بودند، با دعوت از رئیس جمهوری برای امضای تعهدات الحاقی این سازمان قرار است مهر تایید نهایی عضویت کامل ایران  زده شود. اتفاقی که گام بلندی در توسعه مناسبات منطقه‌ای ایران به‌حساب خواهد آمد. اما چرا پیوستن جمهوری‌اسلامی به سازمان همکاری شانگهای از اهمیت راهبردی ویژه‌ای برخوردار است؟ پاسخ به این سئؤال را باید در ویژگی‌های مهم این سازمان جست‌وجو کرد. اولین اهمیت آن به زیست حدود 40درصد از جمعیت جهان در جغرافیای زیرپوشش این سازمان برمی گردد. همچنین برخی آمارهای اقتصادی موجود حکایت از آن دارد که حدود 25درصد از تولید ناخالص داخلی جهان به کشورهای عضو این سازمان اختصاص یافته و اهمیت غیرقابل‌انکاری به آن بخشیده‌است. ضمن آنکه عضویت چین و روسیه، به‌عنوان  دو عضو دائم شورای‌امنیت سازمان ملل و حضور  چهار قدرت هسته‌ای جهان (چین، روسیه، پاکستان و هند) در سازمان همکاری شانگهای از دیگر دلایل اهمیت راهبردی آن است که براهمیت دوچندان آن افزوده است.

روند تکمیل عضویت جمهوری ‌اسلامی دراین سازمان از شهریورماه سال‌گذشته، شکل جدی‌تری به‌خود گرفت و سران کشورهای عضو در نشست دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، تصمیم گرفتند روند پذیرش ایران به «عضویت کامل» در سازمان را آغاز کنند. پذیرش عضویت دائم ایران در سازمان همکاری‌ شانگهای، پس از سال‌ها عضویت ناظر، ظرفیت‌های جدیدی را در حوزه سیاسی و اقتصادی پیش‌روی ایران قرار می‌دهد. جمهوری ‌اسلامی از سال2005 به‌عنوان «عضو ناظر» دراین سازمان حضور یافت و درخواست خود برای «عضویت کامل» را از سال 2008 ارائه کرد. دراین میان باید به این نکته هم اشاره کرد که پذیرش عضویت کامل یک کشور در سازمان همکاری شانگهای شامل یک پروسه طولانی و زمان بر است که این موضوع درباره ایران، با توجه به تحریم‌ها و... به طولانی‌تر‌شدن فرایند پذیرش انجامیده بود.

سازمان همكاري شانگهاي در مسیر ایجاد یک جامعه امن  و بالنده، از آغاز شکل‌گیری تاكنون اهداف خود را به صورت پلكاني تعريف و دنبال كرده و در هر مرحله متناسب با اهداف جديد، گسترش اعضاء و تعمیق همکاری را در دستور كار خود قرار داده است. به گونه ای که در حوزه اقتصاد، کل حجم اقتصادی این سازمان از ابتدای تاسیس بیش از 13 برابر افزایش و به 20 تریلیون دلار رسیده است.

اين سازمان در آغاز با هدف اعتمادسازي در مرزهاي مشترك ميان روسيه، چين و سه كشور آسياي مركزي ايجاد شد و در مرحله بعد با مطرح شدن موضوع تروريسم، جدایی‌طلبی و افراطي‌گرايي مذهبي، مبارزه با اين موضوع در دستور كار سازمان قرار گرفت و همزمان با آن ازبكستان كه بيش از ساير كشورهاي آسياي مركزي در معرض رشد جريان‌هاي افراطي قرار داشت، به عضويت سازمان پذيرفته شد.در مرحله بعدی،عضویت هند و پاكستان نشان داد اهداف سازمان كه در گذشته بر جنبه‌هاي جغرافيايي و عمدتاً بر مسائل آسياي مركزي متمركز بود، يك مرحله ديگر گسترش يافته و ايجاد يك منطقه بدون تنش و بدون حضور نظامي آمريكا را در منطقه ای وسیع تر دنبال مي‌كند.

نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در سمرقند ازبکستان از این نظر اهمیت ویژه ای‌ دارد که علاوه بر بررسی موضوع تکمیل عضویت ایران، قرار است طی آن 28 سندی که برای تصویب پیش‌بینی شده، به امضا برسد. ازجمله این اسناد می‌توان به «برنامه تجارت درون‌منطقه‌ای»، «همکاری‌های صنعتی و به‌هم پیوستگی حمل‌ونقل»، «پروژه‌ها و رویدادهای مشترک در زمینه‌های اقتصاد سبز»، «نوآوری‌ها»، «فناوری‌های دیجیتال»، «لجستیک»، «کشاورزی»، «پزشکی» و... اشاره کرد.

نگرانی آمریکا و کشورهای غربی برای عضویت ایران در یک سازمان تاثیر گذار بین المللی از این جهت است که شانگهای یک سازمان بین‌المللی دائمی بین‌دولتی به‌حساب می‌آید و اهدافی ازجمله «تقویت اعتماد متقابل و حسن همجواری بین کشورهای عضو»، «ارتقای همکاری مؤثر آنها در زمینه‌های سیاسی، تجاری، اقتصادی، علمی، فنی و فرهنگی و همچنین در زمینه آموزش، انرژی، حمل‌ونقل، گردشگری، حفاظت از محیط‌زیست و غیره» و «تأمین و حفظ مشترک صلح، امنیت و ثبات در منطقه؛ حرکت به‌سوی ایجاد یک نظم سیاسی و اقتصادی بین‌المللی جدید دموکراتیک، عادلانه و منطقی» را پیگیری می‌کند. در شرایطی که برخی قدرت‌های جهانی تلاش می‌کنند ایران را در مناسبات بین‌المللی به انزوا بکشانند، عضویت جمهوری‌اسلامی در سازمان همکاری شانگهای، به‌عنوان یک سازمان «بین‌الدولی»، از ناموفق‌بودن چنین تلاش‌هایی حکایت می‌کند. عضویت در چنین سازمان منطقه‌ای مهمی، نشان‌دهنده ثبات سیاسی حاکم بر کشور است و می‌تواند موقعیت مناسبی برای ایران در معادلات منطقه‌ای و جهانی فراهم کند.

با توجه به روندهای موجود در نظام بین الملل و بروز نشانه های افول هژمونی آمریکا، عضویت کامل ایران در شانگهای نوید آینده ای متفاوت در ژئوپلتیک قدرت  جهانی را می دهد. آینده ای که قدرت های بالنده آسیایی نظیر چین و روسیه با پذیرش عضویت ایران در این سازمان نشان  دادند، وارد مرحله جدیدی از فضای جابه جایی قدرت از غرب به شرق شده اند. کشورهای قدرتمند منطقه همچون روسیه و چین در سازمان همكاري شانگهاي  با حضور  قدرت منطقه ای جمهوری اسلامی ایران از  پتانسیل تاثيرگذارقابل ملاحظه ای در فرایند انتقال قدرت جهانی از غرب به شرق برخوردار خواهند شد. همپوشاني اهداف و منافع سياسي، دفاعي ـ امنيتي و اقتصادي سه كشور ایران، چين و روسيه در این سازمان می تواند موجب قدرت یابی سازمان همكاري شانگهاي در صورت بندی جدید معادلات جهانی قدرت گردد  و در این صورت است که رويكردهاي منطقه‌گرایی و  مقابله بایکجانبه گرایی آمریکا، مقابله با تهديداتي مانند گسترش ناتو به شرق، حضور نظامي آمريكا در آسياي مركزي تحت الشعاع عملکرد هماهنگ قدرت های تاثیر گذار شانگهای قرار می گیرد.